Ο ορισμός του ακτιβισμού υπόκειται σε υποκειμενικές εκτιμήσεις. Κατά την άποψη μου, αυτό είναι θετικό. Η εν λόγω έννοια μπορεί να πάρει τη μορφή και να υποστηριχθεί από τα ποικίλα μέσα που διαθέτει και καταστρώνει το εκάστοτε πρόσωπο που θέλει να αναπτύξει ακτιβιστική δράση, που δρα αποσκοπώντας στην επίτευξη ορισμένου στόχου, ορισμένης θετικής κοινωνικής ή πολιτικής αλλαγής. Αυτό συνεπάγεται ότι το κάθε άτομο μπορεί να ασχοληθεί με τον ακτιβισμό, με τα μέσα που διαθέτει, και ότι όλοι μπορούν να συμβάλλουν στην αλλαγή που οραματίζονται με το δικό τους τρόπο.

Το σημαντικότερο είναι να στηριχθεί η ακτιβιστική δράση στις σωστές βάσεις. Κρισιμότερη από αυτές, αυτή η οποία μας αποτρέπει από το να εθελοτυφλούμε και μας καθιστά ειλικρινώς αλληλέγγυους και διόλου μονόπλευρους, είναι η διαθεματικότητα, ευρέως γνωστή με τον αγγλικό όρο “intersectionality”. 

H διαθεματικότητα συνιστά ένα θεωρητικό πλαίσιο που αναπτύχθηκε από τους φεμινιστικούς κύκλους της δεκαετίας του 1970 και που μας βοηθάει μέχρι και σήμερα να κατανοήσουμε πώς ορισμένα στοιχεία της ταυτότητας του ατόμου συνδυασμένα δημιουργούν διαφορετικά μοντέλα διακρίσεων ή προνομίων. Τα εν λόγω στοιχεία, διαχρονικές βάσεις διακρίσεων, είναι ευρέως γνωστά: το βιολογικό φύλο, η φυλή, ο σεξουαλικός προσανατολισμός, η ταυτότητα φύλου, το χρώμα, η καταγωγή, η θρησκεία, η αναπηρία, η εξωτερική εμφάνιση και πάει λέγοντας. Ας πάρουμε το παράδειγμα δύο γυναικών χαμηλής κοινωνικής τάξεως, μιας ετεροφυλόφιλης λευκής και μιας ομοφυλόφιλης Αφροαμερικανής. Είναι αυτονόητο ότι οι δύο αυτές γυναίκες δεν βιώνουν διακρίσεις στον ίδιο βαθμό. Αν και η πρώτη μπορεί να βιώνει διακρίσεις με βάση το φύλο και την κοινωνική της τάξη, το χρώμα και ο σεξουαλικός προσανατολισμός της την “προστατεύουν” από την ομοφοβία και το ρατσισμό, που παραλλήλως βιώνει η δεύτερη. Συνηθίζεται να λέμε ότι ο συνδυασμός των παραπάνω χαρακτηριστικών δεν προστίθενται μεταξύ τους, ώστε να φέρουν ορισμένο άθροισμα διάκρισης, αλλά πολλαπλασιάζονται μεταξύ τους, δίνοντας ένα γινόμενο πολύ πιο τρομακτικό και δυσβάσταχτο. Παράλληλα, η συνδυασμένη αντίληψη αυτών ευνοεί τη διάγνωση, μελέτη και αντιμετώπιση των διακρίσεων.

Για τους παραπάνω λόγους διατείνομαι ότι όσο σημαντικό είναι να εντάξουμε τον ακτιβισμό στην καθημερινότητα μας, τόσο σημαντικό είναι να εντοπίσουμε με σωστό τρόπο τον “εχθρό” (ο οποίος πολλές φορές μπορεί να κατοικεί και μέσα μας) και να παραμένουμε ανοιχτόμυαλοι και σε επαγρύπνηση, ώστε να κατανοήσουμε την ύπουλη φύση των υφιστάμενων και διαρκώς αναπτυσσόμενων διακρίσεων και να κατευθύνουμε τις δράσεις μας προς τη σωστή κατεύθυνση.

Απομένει, λοιπόν, να αναρωτηθούμε:

“Εγώ τι ακτιβιστής θέλω να γίνω;”

Μανώλης Αντωνακάκης 

Σημείωση: Το παραπάνω κείμενο συνιστά παράθεση προσωπικής άποψης. Για μια πληρέστερη κατανόηση της διαθεματικότητας, προτείνεται η παρακάτω βιβλιογραφία:

• Kimberlé Crenshaw (1989). “Demarginalizing the Intersection of Race and Sex: A Black Feminist Critique of Antidiscrimination Doctrine, Feminist Theory and Antiracist Politics”
• McCarthy, Allison. Siegel, Deborah (2012). “The Intersectional Feminist”
• Sharon Doetsch-Kidderocial (2012). “Change and Intersectional Activism: The Spirit of Social Movement”
• Anna Carastathis (2016). “Intersectionality: Origins, Contestations, Horizons”
• Patricia Hill Collins (2019). “Intersectionality as Critical Social Theory”