Γράφει η Ελεάννα Γιακουντή,

Φοιτήτρια Νομικής ΑΠΘ

Ζώντας σε μια κατ΄ ορισμό πατριαρχική κοινωνία, η έννοια της μητριαρχίας μας είναι άγνωστη στην καθημερινότητα, ωστόσο όχι και ανύπαρκτη. Εκφάνσεις της υπάρχουν σε διάφορες φυλές ανά τον κόσμο διατηρώντας μέσα στο πέρασμα των αιώνων έως και σήμερα τον γυναικοκεντρικό τους χαρακτήρα. Κοινωνίες καθ΄ όλα λειτουργικές, οι οποίες ωστόσο, στα δόντια του καπιταλισμού και της παγκοσμιοποίησης, βρίσκονται στο χείλος της εξαφάνισης. Πλέον, οι περισσότερες από αυτές έχουν διατηρήσει εθιμικό χαρακτήρα, με ορισμένες εξαιρέσεις. Αλλά πάμε να τις δούμε λίγο πιο αναλυτικά.

Αρχικά τι θα πεί μητριαρχία;

Μια μητριαρχική ή αλλιώς γυναικοκρατούμενη κοινωνία στηρίζεται στο στοιχείο της μητρότητας, που διαφοροποιεί την γυναίκα από τον άνδρα. Ο όρος πρωτοεμφανίζεται περί τον 19^ο αιώνα, σε αναλογία του όρου πατριαρχία, αναφερόμενος αρχικά στον οικογενειακό θεσμό και σύντομα μετεξελίχθηκε στον αντίποδα της πατριαρχίας. Δηλώνει, δηλαδή, εκείνο το κοινωνικό μοντέλο, όπου οι γυναίκες βρίσκονται στους θεσμικούς ρόλους τους οποίους διατηρεί το αρσενικό φύλο στις πατριαρχικές κοινωνίες. Ήδη, ωστόσο από τον 17^ο αιώνα χρησιμοποιείται ο αγγλικός όρος gynecocracy, ο οποίος στηρίχθηκε στον αρχαίο ελληνικό όρο γυναικοκρατία του Αριστοτέλη και του Πλούταρχου.

Σήμερα ο όρος χρησιμοποιείται ευρέως για να δηλώσει την οργάνωση στο ζωικό βασίλειο, και συγκεκριμένα όπου παρατηρούνται μητριαρχικές δομές στην κοινωνία των λιονταριών, των ελεφάντων και κυρίως των υαινών, όπου υπάρχει ιεραρχία με βάση το κυρίαρχο θηλυκό και τους απογόνους του.

Σύγχρονες μητριαρχικές δομές

Στη σημερινή εποχή, επιβιώνουν ακόμη μικρές δομές μητριαρχικού χαρακτήρα σε διάφορες κοινωνίες και θρησκείες, όπως στις γερμανοσκανδιναβικές κοινωνίες. Μάλιστα,  στον ιουδαϊσμό, τα παιδιά λαμβάνουν τον χαρακτήρα του Εβραίο αποκλειστικά και μόνο εφόσον είναι η μητέρα τους. Επιπλέον, παραδόσεις έχουν αναπτυχθεί σε ορισμένες περιοχές της Αλβανίας και του Κοσσυφοπεδίου , όπου η γυναίκα/ η Εύα είναι ακόμα σε ισχύ. Μάλιστα, ένα έθιμο με μεγάλο ενδιαφέρον είναι πως μία γυναίκα μπορεί να ορκιστεί τη διατήρηση της παρθενίας της και να διατηρήσει ταυτόσημα δικαιώματα με τον άνδρες και να ζει ως τέτοιος, κάτι το οποίο μας θυμίζει τους ευνούχους της κεντρικής Ευρώπης της περιόδου του Μεσαίωνα. Ψήγματα μητριαρχίας, εμφανίζονται και στο Μαρόκο, όπου η διαζευγμένη γυναίκα εκτιμάται περισσότερο από το άγαμο κορίτσι και μάλιστα ζητώντας το διαζύγιο κερδίζει τον σεβασμό της κοινότητας.

Σύμφωνα με την εθνογράφο Peggy Reeves Sanday, στο Γιουνάν της Κίνας υπάρχουν μέχρι και σήμερα καθαρά μητριαρχικές κοινωνικές δομές.  Στους Νάξι, δεν υπάρχουν οι θεσμοί του γάμου και της πατρότητας και κυριαρχεί μια πιο απελευθερωμένη έννοια της σεξουαλικότητας των κατοίκων. Στην Ινδονησία, μέσα σε μια άκρως πυκνοκατοικημένη, συντηρητική, μουσουλμανική χώρα, η φυλή Minangkabau στο νησί της Σουμάτρα, δεν προάγει το Ισλάμ, αλλά η περιουσία, το όνομα και τα προνόμια έχουν ως άξονα τη γυναίκα, η οποία στηρίζει οικονομικά την οικογένεια και οι άντρες εξαρτώνται εντελώς από αυτές.

Στα ορεινά χωριά των Ιμαλαΐων και στο Μπουτάν υπάρχουν πολυανδρία ή “πολυγαμία”, όπου μια γυναίκα μπορεί να έχει δύο ή περισσότερους συζύγους, να ζει μαζί τους και να μεγαλώνει παιδιά. Συγκεκριμένα η φυλή των Mosuo,  αποτελούν ημι-μητριαρχικές κοινωνίες και ακολουθούν τη μητρική γραμμή συγγένειας, την πολυγαμία για τις γυναίκες και τη διαχείριση της περιουσίας από αυτές. Σήμερα οι ηλικιωμένες γυναίκες είναι θεματοφύλακες των ριζοσπαστικών κοινωνικών αξιών τους και προσπαθούν να διατηρήσουν την παράδοση τους απέναντι στη διάβρωση του σύγχρονου κόσμου.

Στην Ινδία, όπου τα δικαιώματα των γυναικών έχουν αποτελέσει θέμα συζητήσεων στη διεθνή κοινότητα ουχί λίγες φορές, η πολιτεία Meghalaya, έρχεται να κάνει τη διαφορά. Εδώ ισχύει το μητριαρχικό σύστημα κληρονομιάς, όπως στη Σουμάτρα. Στη νότια Ινδία επίσης, στην Κεράλα , η κοινότητα των Ναγιάρ ανάγει τις γυναίκες σε κεντρικό χαρακτήρα, καθώς οι άνδρες παραδοσιακά πέθαιναν σε μικρές ηλικίας, όντας πολεμιστές.

Συνεχίζοντας, το νησί Orango, στο αρχιπελάγους Bijagos στα ανοικτά των ακτών της Γουινέας-Μπισάου, οι γυναίκες κυριαρχούν στη δημόσια και ιδιωτική ζωή. Οι γυναίκες επιλέγουν τους συζύγους τους, κάνουν προτάσεις γάμου και έχουν δική τους περιουσία. Έχουν την ευθύνη των παιδιών, είναι οι ιέρειες στις παραδοσιακές τελετές και θεωρούνται υπεύθυνες για τη διατήρηση της ισορροπίας μεταξύ των κόσμων των ζωντανών και των νεκρών. Τέλος, οργανώνουν τις εργασίες και είναι υπεύθυνες για τη διασφάλιση της δικαιοσύνης.

Φυλές των τροπικών δασών

Τέλος, οι φυλές του Αμαζονίου έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο στη μητριαρχία. Χαρακτηρίζονται ήδη από το όνομα της περιοχής, καθώς το πρόθεμα «αμα-» που χρησιμοποιείται στη γλώσσα Μόσο σημαίνει “μητέρα”.

Στη φυλή Kun τα άγρια ​​κορίτσια, οι Αμαζόνες, ασχολούνται με τα οικιακά και δημιουργούν ρούχα με ομορφιά και λεπτότητα. Όμως, εδώ δεν επιλέγει ο γαμπρός τη νύφη, αλλά η κοπέλα διαλέγει και προτείνει τον νεαρό, ο οποίος δεν έχει κανένα δικαίωμα να αρνηθεί την πρότασή της και οφείλει να μετακομίσει στο σπίτι της συζύγου του. Η γέννηση των κοριτσιών θεωρείται προτιμητέα.

Κλείνοντας, θα ήθελα να αναφέρω πως ο Freud αποδίδει στις γυναίκες ένα άλλο “σύνθετο” χαρακτηριστικό το οποίο βασίζεται στην έλλειψη ενός πέους. Παραδόξως, ο Φρόιντ δεν θα μπορούσε ποτέ να φανταστεί ότι οι άνδρες θα είναι σύνθετοι λόγω της έλλειψης μαστικών αδένων ή μήτρας.

Πηγές: Where Women Reign: An Intimate Look Inside a Rare Kingdom (nationalgeographic.com)

International Women’s Day: What are matriarchies, and where are they now? | The Independent | The Independent

Guinea-Bissau – The Powerful Queens of Orango | Highlights | DW | 28.01.2021

Nāyar | Hindu caste | Britannica

6 Matriarchal Societies Around the World – Matriarchal Societies List 2021 (townandcountrymag.com)

Πηγή εικόνας: nationalgeographic.com