ΟΙ ΑΠΟΧΡΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΕΞΙΣΜΟΥ
Το να αναγνωρίζουμε το ακριβές νόημα μιας λέξης, όταν τη χρησιμοποιούμε, μας βοηθά αφενός στο να επικοινωνήσουμε καλύτερα το περιεχόμενό της και αφετέρου στο να ενισχύσουμε τη σημασία της, ελαχιστοποιώντας τα περιθώρια παρερμηνείας.
Στη σημερινή εποχή της πολιτικής ορθότητας, του πλούτου των πληροφοριών και των διαρκών κοινωνικών αλλαγών, το να γνωρίζουμε την ακριβή σημασία των λέξεων που χρησιμοποιούμε καθίσταται κομβικής σημασίας ζήτημα τόσο για εμάς ως πομπό του μηνύματος, όσο και για το δέκτη. Η απαίτηση αυτή καθίσταται επιτακτική και για το σύγχρονο φεμινιστικό κίνημα το οποίο, πλην των άλλων, καλείται να εξηγήσει με σαφήνεια ένα σύνολο νέων κοινωνιολογικών, ψυχολογικών ακόμη και πολιτικών και νομικών όρων που σχετίζονται με το φύλο και τη σεξουαλικότητα.
Ο όρος «σεξισμός», όρος που χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητά μας, τι να σημαίνει άραγε;
Σύμφωνα με τον ορισμό που δόθηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης το 2019:
«Σεξισμός είναι: Οποιαδήποτε ενέργεια, χειρονομία, οπτική παρουσίαση, προφορικός ή γραπτός λόγος, πρακτική ή συμπεριφορά βασισμένη στην ιδέα ότι ένα πρόσωπο ή μια ομάδα προσώπων είναι κατώτερα λόγω του φύλου τους, η οποία συντελείται στη δημόσια ή ιδιωτική σφαίρα, είτε διαδικτυακά είτε όχι, με σκοπό ή αποτέλεσμα:
- να παραβιάζεται η εγγενής αξιοπρέπεια ή τα δικαιώματα ενός προσώπου ή μιας ομάδας προσώπων, ή
- να καταλήγει σε σωματική, σεξουαλική, ψυχολογική ή κοινωνικοοικονομική βλάβη ή πόνο σε ένα άτομο ή σε μια ομάδα ατόμων, ή
- vα δημιουργεί ένα εκφοβιστικό, εχθρικό, εξευτελιστικό, ταπεινωτικό ή προσβλητικό περιβάλλον, ή
- να αποτελεί εμπόδιο στην αυτονομία και στην πλήρη πραγμάτωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από ένα πρόσωπο ή μια ομάδα προσώπων, ή
- να διατηρεί και να ενισχύει τα στερεότυπα φύλου.»
Πώς μπορούμε να εντοπίσουμε και να αναγνωρίσουμε τον σεξισμό;
Για να καταστεί εφικτή η διαπίστωση της ύπαρξής του, η κοινωνιολογία των φύλων έχει προσδιορίσει το σεξισμό ως «αμφίθυμο» και τον διακρίνει σε «εχθρικό» και «καλοπροαίρετο».
Στα ανωτέρω πλαίσια, ο σεξισμός διακρίνεται σε εκούσιο και ακούσιο. Συγκεκριμένα, εκούσιος είναι ο «εχθρικός» σεξισμός, ενώ «ακούσιος» θεωρείται ο «αμφίθυμος» και ο «καλοπροαίρετος» σεξισμός.
Με βάση την παραπάνω διάκριση είναι δυνατόν να είμαστε δέκτες σεξισμού χωρίς να το καταλαβαίνουμε;
Το 1996 οι Glick & Fiske διατύπωσαν τη θεωρία του «αμφίθυμου σεξισμού» (ambivalent sexism). Αμφίθυμος χαρακτηρίστηκε γιατί εντοπίστηκε τόσο η μορφή του «εχθρικού» (hostile sexism) σεξισμού, όσο και του «καλοπροαίρετου» (benevolent sexism) ανάμεσα στα φύλα.
Ο εχθρικός σεξισμός είναι και ο πιο εμφανής στην καθημερινότητα. Το να θεωρεί ένας άντρας τις γυναίκες ως κατώτερα όντα και να προσπαθεί να επιβληθεί και να κυριαρχήσει, εκφράζοντας αυτές του τις αντιλήψεις δημόσια και ενεργώντας κατά τέτοιο τρόπο, καθιστά την ενέργειά του σεξιστική «εχθρικά». Τα βασικά χαρακτηριστικά του είναι: ο κυρίαρχος πατερναλισμός, δηλαδή η κυριαρχική τάση που εκδηλώνουν οι άντρες απέναντι στο γυναικείο φύλο, η ανταγωνιστική διαφοροποίηση των δύο φύλων, που θεωρεί τις γυναικείες ικανότητες ως κατώτερες, και η εχθρική ετεροσεξουαλικότητα, που αντιλαμβάνεται ως κίνδυνο τη γυναικεία σεξουαλικότητα. Το συγκεκριμένο είδος σεξισμού σχετίζεται με τις πιο γνωστές και επικίνδυνες μορφές σεξουαλικής παρενόχλησης και βίας κατά των θηλυκοτήτων. Είναι ο πιο εμφανής και δεν καλύπτεται πίσω από συναισθήματα «προστασίας» του θύματος, ενώ πολλές φορές υπαίτιο θεωρείται το ίδιο το θύμα για την συμπεριφορά του θύτη με τη γνωστή, παραδείγματος χάριν, φράση: «Άντρας είμαι, πώς να κρατηθώ;».
Δυσδιάκριτος όμως, καθίσταται ο «καλοπροαίρετος» σεξισμός ο οποίος θεωρείται και ακούσιος, καθώς πολλές φορές το άτομο δεν αντιλαμβάνεται ότι υποπίπτει σε σεξιστική συμπεριφορά. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι το «mansplaining» στον τομέα της εργασίας με τον άντρα να υιοθετεί έναν διδακτικό τόνο, μια διδακτική συμπεριφορά, απέναντι σε μια γυναίκα. Η βασική του ένδειξη είναι η ανάληψη του ρόλου του προστάτη από τους άντρες, η συμπληρωματική διαφοροποίηση των φύλων, με την έννοια ότι οι γυναίκες για εκείνους είναι καλές, όταν αναλαμβάνουν παραδοσιακούς ρόλους (ρόλος ανατροφής των παιδιών )και τέλος, η επιθυμία τους για ανάπτυξη ετεροφυλικών σχέσεων. Ο καλοπροαίρετος σεξισμός διατηρεί την κυριαρχική σχέση και όσο αθώος και να φαίνεται στην πράξη καταφέρνει να εμποδίζει την είσοδο των γυναικών σε επαγγέλματα που δεν θεωρούνται παραδοσιακά γυναικεία ή την επαγγελματική τους αναγνώριση και καταξίωση.
Συχνά μάλιστα, η αμφιθυμία στον καλοπροαίρετο σεξισμό εντοπίζεται στην διάκριση ανάμεσα στις «καλές» γυναίκες τις οποίες οφείλουν να προστατεύσουν και στις «άλλες» που «αξίζουν ό,τι παθαίνουν» επειδή δεν ανταποκρίνονται στα πρότυπα του φύλου τους.
Την επόμενη φορά λοιπόν που κάποιος θα προσπαθήσει να σου πει το πόσο «χρειάζονται τον γυναικείο αέρα στο γραφείο, γιατί εκείνοι δεν τα καταφέρνουν με αυτά» μην το πάρεις σαν κοπλιμέντο, αλλά προβληματίσου και θα αντιληφθείς πως το καλύτερο κοπλιμέντο που θα μπορούσαν να σου κάνουν θα ήταν: «Χρειαζόμαστε μια έμπειρη και ικανή συνεργάτιδα σαν εσένα στο γραφείο».
Ευανθία Μαρία Βασβάνη
Πηγές:
file:///C:/Users/User/Downloads/The_Ambivalent_Sexism_Inventory_Differentiating_Ho.pdf
https://rm.coe.int/greek-translation-of-sexism-rec/16809cbfd7
https://trace.tennessee.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1120&context=rgsj
vouliwatch.gr