Γράφει η Ελπίδα Μπογράκου

Κάθε εποχή έχει τα δικά της σύμβολα. Πολλές φορές τα σύμβολα αυτά είναι άνθρωποι που παίρνουν το θάρρος και το βάρος να μιλήσουν για πράγματα που η κοινωνία δεν είναι έτοιμη να παραδεχτεί, να αποδεχτεί και να δράσει αποζητώντας την λύση τους. Η Σοφία Μπεκατώρου, Ολυμπιονίκης Ιστιοπλοΐας, έγινε κι αυτή, μετά την Ελένη, μια γυναίκα – σύμβολο. Ένα σύμβολο που απέχει από την αριστεία και την ευγενή άμιλλα του αθλητισμού και έρχεται να αναδείξει την επίδραση της τοξικής αρρενωπότητας, της πατριαρχίας και της κουλτούρας του βιασμού στην ελληνική κοινωνία. 

Η Σοφία Μπεκατώρου, στην διαδικτυακή εκδήλωση  «Σπάσε τη Σιωπή – Μίλησε, Μην ανέχεσαι» που συνδιοργανώθηκε από το Υφυπουργείο Αθλητισμού στα πλαίσια του προγράμματος «Προστασία των Παιδιών στον Αθλητισμό» του Συμβουλίου της Ευρώπης, αποκάλυψε την τραυματική εμπειρία της σεξουαλικής της κακοποίησης. 

Η Σοφία τόλμησε να κάνει αυτό που πολλά θύματα σεξουαλικής κακοποίησης δεν έχουν ακόμα καταφέρει να κάνουν. Είναι άλλωστε μεγάλος ο αριθμός των εγκλημάτων που παραμένουν αθέατα ή και καταγγελίες που δεν καταγράφονται ή δεν γίνονται ποτέ (Φαρσεδάκης, 2005; Τσιγκρής, 1996). Η Ολυμπιονίκης αντίκρυσε μια κοινωνία που σιωπά και επιλεκτικά εθελοτυφλεί και της είπε την αλήθεια: όποιος κι αν είσαι, όπου και να είσαι, όποια θέση και να έχεις, μπορεί να συμβεί και σε εσένα! Φυσικά, μετά τη δήλωσή της, οι αντιδράσεις ήταν πολλές, με μεγάλο μέρος της κοινωνίας των πολιτών να την συγχαίρουν για το θάρρος της και με μια απαράδεκτη ανακοίνωση της Ομοσπονδίας που εγείρει θέματα αξιοπιστίας της καταγγέλλουσας σε μια προσπάθεια να αποποιηθεί, ως θεσμός, την ενοχή, την συνενοχή και την συγκάλυψη. Η υπόθεση της Σοφίας μέσα σε λίγες μέρες ταρακούνησε το πανελλήνιο και κίνησε τις απαραίτητες διαδικασίες. 

Μην γελιόμαστε όμως, πριν τη Σοφία, #μετηνσοφία και μετά τη Σοφία υπήρχαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν πολλές άλλες περιπτώσεις. Και ενώ οι υποθέσεις της Ελένης και της Σοφίας δεν έχουν προλάβει καλά – καλά να πάρουν την θέση που τους ανήκει στο μυαλό των Ελλήνων, τα δίδυμα αδέρφια Βαρουξή στη τηλεοπτική εκπομπή «Στην Φωλιά των Κούκου», με την συγκατάθεση των παρουσιαστών και της παραγωγής, ομολογούν δημόσια ότι είχαν, μη συναινετικά, συνευρεθεί με κοπέλα μην ταυτοποιώντας τον εαυτό τους πριν την πράξη, αφήνοντας να εννοηθεί ότι επειδή είναι «ίδιοι παντού» δεν χρειαζόταν κάποια άλλη συζήτηση. 

Οι αντιδράσεις ήταν φυσικά πολλές. Μέσα στις αντιδράσεις συμπαράστασης στη Σοφία, της καταδίκης από την κοινή γνώμη των δύο αδερφών και της κατακραυγής εναντίον του καναλιού που αποδέχτηκε τέτοια σχόλια, υπάρχει και η μεριά εκείνη που με τα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί φανερώνει την κουλτούρα του βιασμού που δυστυχώς έχει γίνει νόρμα ανά τον κόσμο. Το 2016, το Ευρωβαρόμετρο 449 για την Έμφυλη Βία έδωσε σοκαριστικά αποτελέσματα, σημειώνοντας ότι το 27% των πολιτών στην Ευρώπη κανονικοποιεί και αποδέχεται το μη συναινετικό σεξ. Συγκεκριμένα για την Ελλάδα, το 32% των ερωτηθέντων συμφωνεί με την παραπάνω άποψη. 

Κατά την Fraser η «κουλτούρα του βιασμού» (rape culture) είναι ακριβώς αυτό, «ένα σύστημα κανονικοποίησης της σεξουαλικής βίας». Σε μια τέτοια κουλτούρα, οι πολίτες βομβαρδίζονται με εικόνες, γλώσσα και άλλα στιγμιότυπα της καθημερινότητας που επικυρώνουν και διαιωνίζουν το βιασμό. Η κουλτούρα αυτή περιλαμβάνει τα «αθώα» αστεία, τη mainstream τηλεόραση και τη γλώσσα που χρησιμοποιείται και καθιστά την βία κατά των γυναικών και την σεξουαλική κακοποίηση να λογίζεται ως φυσιολογικό, ενδημικό και κοινωνικά εγγενές φαινόμενο. Αυτό γίνεται περισσότερο και από το victim blaming, που συμβαίνει παράλληλα, με τσιτάτα όπως το «τώρα θυμήθηκε να το πει;», «γιατί όχι νωρίτερα;», «κάτι θα έκανε κι αυτή», να έχουν την πρωτοκαθεδρία. 

Bryden και Lengnick, σημειώνουν στο California Law Review ότι συνήθως γυναίκες που έχουν κακοποιηθεί από κάποιον γνωστό ή/και κάποιον συγγενή, και γυναίκες που θεωρούνται σεξουαλικά ενεργές ή σπάνε τα παραδοσιακά standards που ισχύουν για την ιδιότητα της γυναίκας, είναι οι πρώτες που θα αμφισβητηθούν ως προς την αξιοπιστία και την εγκυρότητα της μαρτυρίας τους. 

Βέβαια δε θα περίμενε κανείς κάτι λιγότερο από μια κοινωνία, όπως η ελληνική, όπου η ρητή νομοθετική καθιέρωση της απουσίας συναίνεσης ως επαρκούς στοιχείου για τη θεμελίωση του βιασμού, εφόσον επιχειρείται γενετήσια πράξη, έγινε μόλις το 2019.  Συγκεκριμένα στο άρθρο 336 προστέθηκε η εξής παράγραφος 4: “Όποιος, εκτός από την περίπτωση της παραγράφου 1, επιχειρεί γενετήσια πράξη χωρίς τη συναίνεση του παθόντος, τιμωρείται με κάθειρξη έως δέκα έτη.” Πριν το 2019 η παράγραφος 1 όριζε τα παρακάτω: “Όποιος με σωματική βία ή με απειλή σοβαρού και άμεσου κινδύνου ζωής ή σωματικής ακεραιότητας εξαναγκάζει άλλον σε επιχείρηση ή ανοχή γενετήσιας πράξης τιμωρείται με κάθειρξη τουλάχιστον δέκα ετών.”

Παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα έχει υπογράψει και επικυρώσει τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης για την προστασία των γυναικών, είναι πολλές οι προβλέψεις που δεν έχουν εναρμονιστεί ακόμα με το Ελληνικό Δίκαιο, καθώς ακόμα και σήμερα ο βιασμός είναι θέμα ταμπού και εγείρει μεγάλες αντιπαραθέσεις σχετικά με τον ορισμό του. 

Η ουσιαστικότερη αλλαγή στην κοινωνία θα γίνει μόνο εάν μπορέσουμε να αποτρέψουμε την πρωτογενή και δευτερογενή θυματοποίηση στην ελληνική κουλτούρα βιασμού. Χαρακτηριστικά, θα πρέπει να αποτινάξουμε τον στιγματισμό των θυμάτων που επιβίωσαν αυτής της τραυματικής εμπειρίας, να μην δημιουργούμε αισθήματα ενοχής στο θύμα και να γίνεται η προσφυγή στη δικαιοσύνη ομαλά και ανώδυνα. 

Μέχρι τότε #καμιαμονη! #κανεναςμονος!

Ελληνική Βιβλιογραφία:

Νόμος 4619/2019 : Κύρωση του Ποινικού Κώδικα. ΔΕΚΑΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΓΕΝΕΤΗΣΙΑΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ ΤΗΣ ΓΕΝΕΤΗΣΙΑΣ ΖΩΗΣ. Άρθρο 336 Βιασμός. Ανακτήθηκε από https://www.e-nomothesia.gr/kat-kodikes-nomothesias/nomos-4619-2019-phek-95a-11-6-2019.html 

Νόμος 4531/2018 – ΦΕΚ 62/Α/5-4-2018.  Ι) Κύρωση της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας κατά των γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας και προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας, ΙΙ) Ενσωμάτωση της 2005/214/ΔΕΥ απόφασης πλαίσιο, όπως τροποποιήθηκε με την απόφαση-πλαίσιο 2009/299/ΔΕΥ, σχετικά με την εφαρμογή της αρχής της αμοιβαίας αναγνώρισης επί χρηματικών ποινών και ΙΙΙ) Άλλες διατάξεις αρμοδιότητας Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και λοιπές διατάξεις. Ανακτήθηκε από https://www.e-nomothesia.gr/oikogeneia/nomos-4531-2018-phek-62a-5-4-2018.html 

Νόμος 4637/2019 – ΦΕΚ 180/Α/18-11-2019. Τροποποιήσεις Ποινικού Κώδικα, Κώδικα Ποινικής Δικονομίας και συναφείς διατάξεις. Ανακτήθηκε από https://www.e-nomothesia.gr/kat-kodikes-nomothesias/nomos-4637-2019-phek-180a-18-11-2019.html 

Σαρέλη, Α. (1999). Βιασμός: Η τυποποίηση στον ελληνικό ποινικό κώδικα. Αθήνα-Κομοτηνή: Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα.

Τσιγκρής, Α. (1996). Βιασμός: Το αθέατο έγκλημα. Αθήνα-Κομοτηνή: Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα.

Τσιγκρής, Α. (1998). Χωρίς συναίνεση: Εγκληματολογική και νομολογιακή προσέγγιση του βιασμού στην Ελλάδα. Αθήνα-Κομοτηνή: Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα.

Φαρσεδάκης, Ι. (2005). Στοιχεία Εγκληματολογίας. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.  

Ξένη Βιβλιογραφία:

Fraser, C. (2015). From “Ladies First” to “Asking for It”: Benevolent Sexism in the Maintenance of Rape Culture. California Law Review, 103(1), 141-203. Retrieved January 18, 2021, from http://www.jstor.org/stable/24758470